Krijgt coaching eindelijk een meer wetenschappelijke onderbouw? Als de moderne breinwetenschappen er zich over buigen misschien wel. Moderne breinkunde heeft al lang afscheid genomen van de primitieve (en voor de praktijk volkomen irrelevante) opdeling tussen linker- en rechterhersenhelft, of amygdala versus de neo-cortex. Boeiend zijn de recente inzichten in een aantal onvermoede netwerken in ons brein, die men spijtig genoeg steeds nieuwe namen geeft.
Intentionele, gewilde verandering vertrekt best vanuit een positief geprojecteerd zelfbeeld. Een coach kan daarbij helpen doorheen verschillende stappen. De eerste stap zal meestal een exploratie zijn van een gewenste ‘ideale’ of ‘betere’ toekomst, de overtuiging dat het bereiken van die betere situatie haalbaar is en een realistisch zicht op de diep verankerde, blijvende sterke punten. Dit ‘ideale zelf’ zal uiteraard steeds afwijken van het ‘reële’ zelf en daarom zal via een leeragenda worden verkend welke aanpak, welke experimenten, welke soort steun de kans optimaliseert dat de kloof verkleint, waarbij dat verkleinen meestal best in relatief kleine stappen verloopt.
Richard Boyatzis vertrekt hierbij van wat hij het de positieve emotionele attractor (PEA) noemt, een geheel van componenten dat o.a. het parasympatische zenuwstelsel activeert, en ook het zogenaamde Default Mode Network (DMN) in het brein. Daartegenover staat dan uiteraard een negatieve emotionele attractor (NEA), een geheel van mobiliserende krachten waarmee we reageren op bedreigingen, waarbij voornamelijk het taakgerichte centraal staat en het ‘Task Positive Network’ in ons brein wordt geactiveerd.
Een eerste omvattend breinnetwerk is het DMN (ook wel Task-Negative netwerk genoemd). Dit is een zeer actief netwerk als… we ontspannen zijn. Het zal bijvoorbeeld onze herinneringen een ‘juiste’ plaats geven, zal bijdragen tot het gevoel dat we een ‘zelf’ zijn (wij zijn geen tienduizend losstaande herinneringen). Deze staat van het brein is niet de gelukkige staat, want het zou perfect kunnen dat je vooral stilstaat bij pijnlijke ervaringen, gevoelens van schuld of minderwaardigheid. Bij laag zelfbeeld komen hier dan de ‘NAG’s, ‘negative automatic thoughts’ (‘ik ben daar te dom voor’ ‘de mensen zullen met mijn uiterlijk lachen’). Als DMN zich echter richt op het goede in je leven, voel je je ‘gelukkig’, ‘dankbaar’ ‘verbonden. Men associeert dit netwerk met creativiteit. Wie jachtig bezig is, zal niet creatief zijn.
Aanvankelijk dacht men dat DMN alleen intern gericht was. Recente inzichten tonen aan dat dit netwerk ook actief is bij het inschatten van andermans emoties (een centraal deel van het zogenaamde ‘sociale brein’) en bij (ethische) waarde-oordelen.
Het tweede omvangrijk netwerk in ons brein is het Task-Positive Netwerk dat we zullen afkorten tot T+N. Dit netwerk is o.a. actief bij (hoog)cognitieve taken, abstract-logisch denken en probleemoplossing. Als er ‘ergens’ een probleem in je boekhouding zit, zal dit netwerk de oorzaken en gevolgen onderzoeken, afwijkingsanalyses doorvoeren en oplossingen aanreiken. T+N wordt ook wel eens Central Executive Network (CEN) genoemd omdat het de typische ‘excutieve functies’omvat: organiseren, plannen, dingen in je werkgeheugen stoppen, bijsturen. Mensen met een zwak CEN geraken gewoonweg ’s morgens de deur niet uit…
Bij T+N, bij onze ‘technische’ projecten, bij cognitieve uitdagingen domineert het ‘kritisch-negatief’ denken. De gezonde ‘sceptische’ houding is heel kenmerkend voor T+N, en een absolute must voor elke ‘intellectueel’.
T+N hanteert elke externe bedreiging, bij DMN voelen we ons niet rechtstreeks bedreigd, en staan we dus meer open voor bijvoorbeeld nieuwe ideeën (maar ook voor dwaas piekeren over dingen die toch nooit zullen gebeuren)
Het Salience Network (SN) beslist welk netwerk de voorrang zal krijgen. Een externe bedreiging plaatst ons via het SN razendsnel in T+N, en als je piekeren extreme vormen aanneemt (DMN!, je kan daar eindeloos mee bezig zijn) zal SN ons tijdelijk overschakelen naar T+N en zal je voor de vijfde keer naar de gaskraan lopen….
Als je naar je aquarium staart en mijmert over de voorbije vakantie of piekert over je schulden, is je DMN actief, tot… je een in de keuken een glas hoort vallen. Brutaal switchen van DMN naar T+N is zelden aangenaam, en elke switch kost waarschijnlijk extra breinenergie. Je zit aan het haardvuur, mijmert over de voorbije werkdag. Je bent in DMN; plots wordt er gebeld, je SN beslist dat het beter is recht te staan, de switch naar T+N is vrij brutaal, je ziet een combi met blauwe streep, je bent nu honderd procent in T+N, klaar om na een vermoeiende werkdag ook deze uitdaging tot een goed eind te brengen.
Een opvallend verschil tussen DMN en T+N is the ‘suspension of disbelief’. In de bioscoop (Bambi!) en zeker tijdens het lezen van een roman laten we ons graag beïnvloeden, schakelen we ons kritisch-negatief denken, onze gezonde sceptische houding uit, zetten we onze geest open voor de avonturen van volkomen fictieve figuren, die geen enkele toets zouden doorstaan van onze kritische houding. We doen dit overduidelijk om ons te ‘ontspannen’.
‘Vertrouwen’ of een ‘vertrouwde omgeving’ voert ons snel naar DMN. We staan open voor alle goede raad van vertrouwenspersonen of onze gerespecteerde ‘peers’. Omgekeerd zullen we alle ‘raad’ van personen die ons bedreigen, bekijken vanuit T+N, dat uiterst kritisch, sceptisch kan zijn of oplossingen zoekt die de bedreiging wegnemen. Als het van Donald Trump komt, zal elke democraat al op voorhand steigeren en roepen ‘weg met Trump’.
DMN is dus heel actief als we ‘ontspannen’ zijn (ons brein is zeer actief als we ontspannen zijn! Ook tijdens onze slaap!), zal eerder intern gericht, maar het helpt ons ook tot wat men empathisch begrip noemt: wij ‘verstaan’ onze vrienden en geliefden. Dit is een ander soort ‘intelligentie’, een ander soort begrip dan het analytische begrip, zo kenmerkend voor T+N.
Voor coaching lijkt het aangewezen dat er een vertrouwensband is, dat de gecoachte zich niet bedreigd voelt, wil focussen op iets nieuws, iets beters, iets anders dat hij of zij wel eens wil uitproberen. Maar laten we vooral niet naïef zijn, zodra het nieuwe bedreigend overkomt, zal het SN de gecoachte snel in T+N modus brengen, met zijn grote ‘negatief-kritische’ component; bye bye ‘suspension of disbelief’, misschien zelfs, in extreme gevallen bye bye vertrouwen in de coach.
Uit systematisch onderzoek blijkt dat DMN en CEN sterk negatief gecorreleerd zijn. Het ene netwerk onderdrukt het andere. Als je te veel met de cijfertjes van je excel-sheet bezig bent, zal je niet goed luisteren. Maar ook omgekeerd, als je energie gericht is op warme genegenheid, zal je meer moeite hebben met het oplossen van moeilijke problemen. Die negatieve correlatie is ook de reden dat we ‘omsteltijden’ nodig hebben. Schakel niet te brutaal over van het ene netwerk naar het andere.
Terug naar coaching, PEA en NEA. Coaches zullen best maximaal op PEA werken, de coachees laten vliegen op de vleugels van hun sterkten. Omdat ons emotioneel brein wel angst kent, maar geen negaties begrijpt (zeg niet tegen je hond dat je niet graag hebt dat hij niet luistert, zeg: LUISTER!) is PEA, zeker emotioneel, veruit te verkiezen. Help de mensen zich verder te ontwikkelen, folter ze niet door ze voortdurend te confronteren met hun falen. 360° feedback heeft echter een heel grote NEA-component en is met andere woorden hoogstens een (moeilijk!) uitgangspunt voor coaching, en vooral geschikt als je uitdrukkelijk een schokeffect beoogt, want de meeste mensen schrikken nogal van 360° feedback en dat is maar goed ook. Alleen mensen met groot risico op depressie zien zichzelf slechter dan hun omgeving hen ziet. Een gezond iemand verstaat immers de kunst een succes voldoende aan zichzelf toe te schrijven en een nederlaag voldoende aan (toevallige) omstandigheden.
Anderzijds bevatten nederlagen meer relevante informatie dan successen en hebben mensen recht op feedback. Maar al te vaak is de 360° feedback te overrompelend, te brutaal. Dan krijg je NEA, zelden ideaal, tenzij er echt zwaar moet worden bijgestuurd.