Dit is een vreemde bijdrage. Ik schreef die op 28 februari, liet die rusten om te herlezen, vergat die en nu kunt u beste lezer op 18 maart checken of ik toen al aanvoelde wat er op ons afkwam, of ik het hele gebeuren, al dan niet ironisch, relativeerde. Ik heb er echt waar geen iota aan veranderd. Wat is nu al gedateerd? Wat is nog steeds actueel?
Eindelijk, een pandemie
De optimisten schrijven de laatste jaren de meest gelezen boeken, je vindt ze terug bij de lijstjes van het jaar. Op kop Steve Pinker, op de voet gevolgd door Hans Rosling en bij ons Maarten Boudry. Sinds kort mogen we daar ook Rutger Bregman bij rekenen die ons overtuigt dat ‘de mens deugd’. Er is nog één groep zwartkijkers, dat zijn de klimaatalarmisten, maar die moeten nog wat geduld oefenen, ze zijn nog jong, het komt allemaal wel in orde.
Ik heb al die boeken om er snel in te bladeren als ik op de rand van het dak sta, of de scheermesjes klaar liggen naast het bad, of de barbituratenvoorraad aangevuld is, of ik weer de trein zal nemen en mijn groot idool Anna Karenina achterna wil springen. Want ik heb ook de andere boeken in huis, in de allereerste plaats de niet zo optimistische boeken over de opwarming der aarde (aangevuld met de dagelijkse ervaring dat het maar niet wil winteren, hier en daar een bosbrandje en een stormpje). Ik koester echter vooral de boeken die de rampspoed voorspellen, de ondergang van de wereld, de voorspellers van de pikzwarte zwanen die ons bedreigen. Jarenlang kon ik met een grimlach stellen dat de grootste zwarte zwaan die de laatste tien jaar is neergestreken het feit is … dat er geen zwarte zwaan is neergestreken. De nieuwe conflicten zijn regionaal, en de problemen met democratie, opwarming der aarde, etc zijn al lang geleden besproken en dus helemaal geen zwarte zwaan.
Eentje is er toevallig onlangs neergestreken met in zijn kielzog heel veel sprinkhanen, maar zolang die Ohio of de volgende primary in de Amerikaanse presidentsverkiezingen niet bedreigen, bestaan die niet; net zoals een sneeuwstorm in Buffalo wel wereldnieuws is, ook al is Buffalo (250 000 inwoners) zowat de saaiste stad van de Verenigde Staten, maar als Urumqi (3,5 miljoen inwoners?) dagenlang van de wereld afgesloten is door een zandstorm, lezen noch horen we erover.
Eindelijk kan ik mij nu in mijn meest zwartgallige lectuur wentelen, want ik heb uiteraard ook de boeken van de echte wetenschappelijke doemdenkers, en nu lees ik daar graag in om te kijken wat er ons te wachten staat nu er echt sprake is van een echte pandemie, waartegen SARS niets was. En bij wie kunnen we dan terecht, juist bij über-pessimist Martin Rees, een van de meest vooraanstaande wetenschappers van het Verenigd Koninkrijk. De wetenschapper (gespecialiseerd in gelijk hebben) versus journalisten (gespecialiseerd in gelijk krijgen). Zijn vorig boek (ons laatste uur) kreeg in de Verenigde Staten snel een andere titel, dat was te bedreigend. Maar ‘on the future’ van 2018 is nu erg boeiend omdat hij een pandemie opneemt als een ‘existentieel risico’. Dat zijn dan risico’s waarbij een heel groot deel van de mensheid het niet meer zal kunnen vertellen aan zijn nageslacht. Op pagina 76 doet hij een gevaarlijke voorspelling. In de Middeleeuwen tijdens de Zwarte Dood leefden mensen in steden, kon men nog de poorten sluiten (de zwarte dood bereikte nooit Australië) en… was men fatalistisch. De moderne mens heeft echter ‘recht’ op zijn persoonlijk geluk. Men mag hem dat niet afpakken. Rees voorspelt dat zodra een pandemie echt zou losbarsten, het systeem in elkaar zou storten, en ik citeer nu letterlijk: er komt een breuk in de sociale orde als de ziekenhuizen overvol geraken, sleutelmedewerkers thuis blijven en de gezondheidssystemen overbevraagd. Dat zou al gebeuren als minder dan een procent van de bevolking geïnfecteerd is. De grootste problemen zouden zich stellen in de mega-steden in de ontwikkelingslanden.
Dit soort voorspellingen doet me denken aan voorspellingen in de jaren zestig dat geen enkele moderne economie een inflatie van boven de tien procent zou overleven. Enkele jaren later was zelfs België gezegend met een hogere inflatie en we hebben uiteraard in vele landen sindsdien hyperinflaties gezien die heel vervelende economische gevolgen hadden, maar zelden een volledige ineenstorting van het systeem gezien, zelfs niet in Argentinië. Rees ziet vooral problemen met de snelle verspreiding van de ziekte via het vliegverkeer, en los daarvan ziet hij dat paniek en geruchten zich bliksemsnel via de sociale media kunnen verspreiden. Dat laatste is natuurlijk al enkele weken aan de gang. Als er evenveel aandacht voor elke dode in het Italiaans verkeer zou gaan als naar het corona-virus, durfde niemand nog ooit in een auto stappen in Italië.
James Martin is de andere pessimist naar mijn hart. Hij bespreekt pandemieën onder zijn scenario drie: triage. Net zoals een frontchirurg beslist wie hij mag laten sterven en wie hij nog kan helpen, zal de wereld zich verplicht voelen regio’s te laten stikken om zichzelf te redden. Ook hij vreest vooral rampzalige toestanden in arme mega-steden, die dan zouden ‘opgeofferd’ worden. In werkelijkheid zien we ook drastische maatregelen in het rijke noorden van Italië en in Japan. En de geïsoleerde Chinese steden kan je moeilijk omschrijven als arme mega-steden.
Objectief gaat de wereld er nu al tientallen jaren spectaculair op vooruit, maar subjectief lijken we het slechter te hebben dan ooit. Het corona-virus is flauw bier in vergelijking met wat een gewone wintergriep aanricht of de wereldwijde 1,25 miljoen doden per jaar in auto-ongevallen, maar de paniek begint stilaan heel grote afmetingen aan te nemen. Niemand weet of het virus de dimensie van het aantal verkeersdoden zal evenaren of overstijgen, het is wel zeer, zeer onwaarschijnlijk. Ik kijk uiteraard niet uit naar zo’n megaramp, maar ik vat anderzijds nog altijd niet waarom we geen draconische maatregelen (nultolerantie) nemen tegen dronkenschap achter het stuur, terwijl we langs de andere kant handelen alsof de Zwarte Dood in de stad is.