Er zijn twee mogelijkheden.
Ofwel dalen de rode cijfers. Dan concluderen de experts: zie je wel, de maatregelen hebben een effect gehad. Nu mogen we ze zeker niet afzwakken, want anders komt het virus terug. Nog even volhouden. Dat ‘even’ zal afhangen van de beschikbare cijfers. En dan zal men ons een criterium meedelen, iets in de zin van ‘vijf opeenvolgende dagen zonder nieuwe besmette gevallen, en dan…’
Ofwel dalen ze niet. Dan concluderen de experts zeker niet: ze waren nutteloos. Neen, dan concluderen ze: ze waren niet streng genoeg. Dan leggen de experts ons uit aan de hand van enkele heldere grafieken: zonder de maatregelen zouden de huidige cijfers hier liggen en dan wijzen ze op een fictief ‘hoog’ punt in de grafiek van wat er zou gebeurd zijn indien er geen maatregelen zouden geweest zijn. Als de cijfers stijgen, dan mogen we uiteraard verwachten dat de maatregelen niet alleen verlengd, maar zelfs verstrengd zullen worden.
Deze bijdrage valt onder ‘helder denken’. Daarom twee kritische vragen.
Waarom zal de bevolking zo’n vreemde logica volgen? Probeer dat soort redeneringen niet voor andere onderwerpen! Het zal je zelden lukken. Daar zijn twee redenen voor: we vertrouwen de experts en hun grafiekjes haast blindelings (alle leiders hebben daar nog wat van te leren) omdat ze competent lijken, omdat we niet begrijpen waarom ze zouden ‘liegen’. De bron is zeer betrouwbaar. We zien dagelijks de beelden uit Italië of de Verenigde Staten die ons waarschuwen wat er met de stoute mensen gebeurt die het beter weten dan de experts. Dat noemen Chip & Dan Heath in ‘made to stick’: geloofwaardigheid, je hebt het met je eigen ogen gezien.
Een geloofwaardige, betrouwbare bron die een geloofwaardige boodschap brengt, hoe vreemd die ook is (Indien A, dan C, indien niet-A, dan ook C, dus… altijd C) ruikt onder normale omstandigheden toch nog naar zuivere manipulatie, maar dit zijn geen normale omstandigheden.
Maken we geen ‘representatiefout’? Is het echt A of niet-A? In theorie is er immers nog een derde en vierde en vijfde mogelijkheid. Dat is helder en gezond redeneren. De cijfers kunnen schommelen bijvoorbeeld, dat rekenen we dan maar als ‘niet dalen.’ De cijfers kunnen plots volledig op nul vallen. Dan stopt de wereld voor een tweede keer. Dan zullen de experts wel zeggen: normaal kan dit niet, dit hebben we nog nooit gezien. We moeten dit nog wel enkele dagen bestuderen… Er kan een metereoriet op de aarde vallen, Elvis kan terugkeren, er kan een atoomoorlog met Rusland losbarsten, het drinken van koe-urine kan mensen bewezen immuun maken, en ik kan nog wel wat derden vierde en vijfde mogelijkheden verzinnen. Laten we die alle samen 0,01% (een vuile bom op Brussel is niet nul procent!) kans geven. Dan, en alleen dan zullen we de Jean-Luc Dehaene aanpak volgen: dit pakken we wel aan als het zich effectief voordoet; mocht koe-urine effectief en op slag iedereen genezen én immuun maken, dan denk ik wel dat de overheid het vrij moeilijk zal krijgen de huidige maatregelen vast te houden. Of denk ik nu niet helder?