Ik heb een aantal niet zo voor de hand liggende gewoontes. De eerste deel ik met velen. Ik heb te veel abonnementen op te veel kranten en tijdschriften. Soms leg ik de papieren kranten gewoon in een doos om ‘later’ eens te lezen. Dat is dan een leerzame activiteit. Je merkt wel nieuws snel veroudert, en welke thema’s hardnekkig terugkeren. Zo had ik toevallig nog een doos met kranten van tien weken voor de eerste lockdown. Tijdens de lockdown had ik meer tijd om te lezen.
De tweede gewoonte is een heel klein beetje gamen. Een enkel spel. Pandemic, een simulatie van een pandemie. Bijzonder realistisch en zeer leerzaam. Zo leer je snel dat je best ‘crushing the curve’ doet en je leert dat de pandemie veel sneller om zich heen grijpt (‘exponentieel’) dan je wel zou denken. Het is spel is zovele jaren geleden door experts gemaakt, dat merk je aan alle details, met één fout. Je verliest als er acht uitbraken zijn, prima, maar de verklaring is vreemd: dan ontstaat er wereldwijde paniek. Neen, geen hamsterwoede bij de start, maar na een langere periode ontstaat er paniek. Nu hebben we al vele emoties gezien tijdens Corona, maar ‘paniek’? Bij de bevolking? Neen, wel bij de besluitvormers, en dat hoeft ons niet te verwonderen. Zij moeten een vlot besturen zonder roer en nergens land in zicht.
Wat is nu het verband tussen beide activiteiten? Ik heb gewoon even, zo neutraal mogelijk, getracht een overzicht te geven van wat De Morgen schreef over Covid-19 (toen uitsluitend Corona geheten), welke gevaren men zag en u zult hieronder kunnen lezen wat ik verzameld heb. Heel opvallend is dat voor de eerste golf de hoofdbekommernis van experts en politie vooral was: paniek vermijden. Als je een stormloop op evidente dingen zoals toiletpapier en mondmaskers paniek noemt dan kan je zeggen: zie je wel. Maar het werd snel duidelijk dat er genoeg pasta, rijst, toiletpapier, flessenwater zou zijn, en er nergens mondmaskers te krijgen waren, het gaf enkele boeiende beelden op tv, maar paniek??? Waarom, achteraf gezien, zou een regering dan zo bekommerd zijn om paniek te vermijden? Ik zeg wel, achteraf gezien. Het gevaar van wijsheid achteraf, van de zogenaamde ‘achterafklap’ is heel groot. Toch is het thema een constante in de artikels. En voor mij een nieuw inzicht in het feit dat experten noch politici in staat waren de bevolking te lezen. We wisten op voorhand (lees Bregman) dat in grote onzekerheid de mensen zich vooral willen schikken. Geef hen duidelijke instructies en ze volgen die op. Ook in een democratie. Dat hebben we eindeloos gezien, naast berusting, wat berekening, ontgoocheling, sombere houdingen bij tientallen miljoenen (en wat protest bij enkele honderden, hoogstens duizenden). Maar paniek? Hoogstens in de meest extreme gevallen: wanhoop. Dit is geen wijsheid achteraf. Berusting is een van de meest beschreven gedragspatronen bij collectieve rampen, gevolgd door veerkrachtige wederopbouw. Maar wederopbouw is (voorlopig) niet mogelijk, zelfs niet wenselijk. Dus berusting is het meest logisch voorspelde gedrag. De experten hadden dit soort concepten (voor de insiders: het model van Janis & Mann) duidelijk niet ter hunner beschikking en deden liever beroep op motivatiepsychologen, die vertrokken van wat ze wisten van individuele gedragsverandering en dat graag veralgemeenden naar collectieve patronen, zonder al te veel acht te slaan op ‘meer is anders’.
Lees zelf even mee
21/1 pagina 17: angst voor epidemie neemt toe in China
23/1 Titelpagina. Medisch dossier: verzekeringsarts kijkt mee
Ook op titelpagina. Strenge Chinese screening op nieuw virus. ‘In België moeten we ons geen zorgen maken’
24/1 Titelpagina. Tweede mazelenprik vervroegen kost te veel. Daar zijn extra middelen voor nodig, die op dit moment nog ontbreken. Daarnaast is het niet evident om op korte termijn voldoende vaccins te voorzien. De industrie moet kunnen volgen, want de productie van vaccins is complex en kost tijd.
27/1 Titelpagina. Tijd is om: staat moet 50.000 euro per dag (aan de families van enkele Belgische IS-leden)
Ook op de titelpagina: Corona-alarm. Kans op besmettingen in België reëel. Maggie De Block benadrukt dat de instanties alle mogelijke voorzorgsmaatregelen treffen om met het virus om te gaan.
30/1 Titelpagina. Belg ligt niet wakker van vinger-afdruk.
Ook op de titelpagina: Welzijnscentra snoeien door besparing Beke. Ze zullen hun aanbod van individuele psychologische hulp verminderen
pagina 3. Coronavirus neemt SARS-proporties aan.
“Nuchter blijven is belangrijk,” zegt viroloog Raoul De Groot. Maar het lijkt toch wel meer dan zomaar een griepje. Het is belangrijk dat we ons voorbereiden op een uitbraak in Europa, in het besef dat het ook best kan meevallen.
3/2 Titelpagina. Experts blijven ongerust over coronavirus. Belgen uit China nog twee weken in quarantaine
5/2, titelpagina. De toverformule van Coens.
Ook nog op de titelpagina. Coronavirus in België. Dafalgan, neusspray en vooral géén paniek.
pagina 4. Maggie De Block: “Paniek is nu gevaarlijker dan het virus”. Wanneer de zomer aanbreekt, verdwijnt het virus wellicht. En dan bestaat ook de kans dat het niet meer terugkomt.
7/2, titelpagina. Steeds minder abortussen
Ook nog op de titelpagina: Bericht uit Wuhan. In de coronastad duurt het 10 dagen om getest te kunnen worden
15/2, pagina 6. Titel: Velt het virus ook het Chinese regime? Het machtige, rijke China, dat Europese havens koopt en hele Afrikaanse landen voorziet van high-tech veiligheidssystemen, blijkt niet eens in staat het medisch personeel van voldoende mondkapjes te voorzien
17/2 Titelpagina. CD&V en PS op ramkoers, koning Filip last afkoelingsperiode in. Drie dagen pauze en hopen op een mirakel.
Ook nog op de titelpagina. Acht landgenoten die sinds twee weken in quarantaine zaten corona-vrij verklaard. Vaccinatie-expert Pierre Van Damme (UA) zegt dat de maatregelen tegen het virus overroepen zijn “Ik vind het normaal dat het in een eerste fase zo hoog op de wereldagenda komt. Maar eigenlijk is het virus niet zo gevaarlijk. Daar hebben we nu een vrij goed zicht op.”
pagina 8. Pierre Van Damme: “ik volg viroloog Marc Van Ranst als hij zegt dat we de griep wat serieuzer moeten nemen. We zijn goed voorbereid op de uitbraak van een nieuw virus, dat is duidelijk. Alleen moeten we leren om tijdig de sociale en economische schade te beperken. Onze force de frappe is van een heel andere orde dan in 1918. Wij heben ernorm veel geleerd op het vlak van diagnostiek, moddelering van spreiding van infecties en datatransparantie. Maar helemaal zeker weet je het nooit.”
19/2. Titelpagina: Tekort aan leraars dreigt meer dan ooit.
Ook nog op de titelpagina: Viroloog: coronavirus bedreigt Spelen
21/2. Titelpagina: Belg heeft afkeer van de politiek
pagina 11: AB InBev lijkt zich geen zorgen te maken over verkoop van paradepaardje Corona. Het biermerk Corona moet meer dan ooit zijn eigen koers varen en de kracht, persoonlijkheid en kwaliteiten van het merk blijven communiceren. (Fons Van Dyck, marketingexpert bij BBDO)
25/2 Titelpagina: Coronavirus besmet nu ook de beurs
27/2 Titelpagina: Jambon eist meer Europees klimaatgeld.
Ook nog op titelpagina: Coronavirus blijft uitbreiden in Europa.
pagina 3. Angst voor corona valt niet te bedwingen. De angst bij een deel van de bevolking lijkt recht evenredig mee te stijgen, ondanks de duidelijke boodschap van de experts om vooral niet te panikeren. Hoe kunnen we toch met zijn allen rustig blijven?
…Ons land is er klaar voor mocht het zover komen. Alleen paniek kan nog roet in het eten gooien.
28/2 Titelpagina: Corona duwt economie in rode cijfers.
pagina 4. Geert Noels onder vuur na tweet over coronavirus. “Tenzij men ons iets verzwijgt over dit virus”. Marc Van Ranst reageert furieus en benadrukt dat Noels paniek zaait.
29/2 Titelpagina: Uw praktische gids voor het coronavirus, pagina 4
pagina 4. Een weekje Firenze geboekt in de paasvakantie? Of wou je de komende zomer eindelijk die trektocht door China maken? Wanhoop niet. Een pandemie kan relatief snel tot een piek komen en deemstert naarna weg.
4/3. Titelpagina. Eén boom per Vlaming
Nog op titelpagina. Corona. En als we dat virus nu eens gewoon lieten uitrazen?
Pagina 4: Enkele honderden zouden kunnen sterven
6/3. Titelpagina. Rusland en Turkije. De wapens zwijgen, maar voor hoelang
Ook nog op titelpagina. Corona: ‘allicht zullen er bij ons doden vallen.’
9/3 Titelpagina. ‘De middeleeuwse aanpak werkt’. Marc Van Ranst over de draconische Italiaanse corona-maatregelen
10/3 Titelpagina. Wereld bang voor corona en recessie. Italië eerste land met quarantaine op hele grondgebied
11/3 Titelpagina. Expert: ‘Dan beter alles afgelasten’ Nu is het moment om alle festivals, symposia en sportwedstrijden tijdelijk op te schorten.
12/3 Titelpagina. Keerpunt: eerste doden in ons land. Herman Goossens: de coronastorm is onafwendbaar. “De tijd van minimaliseren is voorbij: dit is een ernstige aandoening.” Dat benadrukt ook viroloog Marc Van Ranst “Het belangrijkste is dat de burger enige burgerzin aan de dag legt.’
Wat valt mij op als ik die titels overloop?
Ten eerste: tot vlak voor de lockdown lag het accent heel sterk op paniek vermijden. Een beetje te vergelijken met hoe de ervaren politici reageerden op de jonge klimaatbetogers. Het zal allemaal wel zo’n vaart niet lopen. Is dat wijsheid achteraf? Niet helemaal, er waren twee stromingen. Vergeet niet wat Pierre Van Damme zegt: helemaal zeker weet je het nooit! Maar er leek toch wel een soort wijsheid om in de scenario’s het mildste te veronderstellen. Trouwens bij de vaccinatie merk je ook dat zowat iedereen het meest optimistische scenario onderschrijft. Boris Johnson krijgt trouwens gelijk. Maar niet alle politici, zeker niet in onze streken. Gemiddeld kon je a priori weten dat er allerlei problemen zouden opduiken. Dat het concrete probleem vooral ligt bij het onvermogen van sommige leden van Big Pharma tijdig te produceren is wel wat verrassend. Het hadden er evengoed twee, drie of vijf andere kunnen zijn, zo ingewikkeld is het probleem. Maar dat bijvoorbeeld sterkere varianten opduiken is van bij de start van de crisis voorspeld. Je kan van de farmaceutische bedrijven en de politici niet verwachten dat ze het slechtste scenario voorspellen, maar toch wel dat ze wegblijven van het meest optimistische. Gewenst=gepland=geleverd=toegediend. Het meest waarschijnlijke is dat er minstens één gelijkheidsteken niet zal kloppen; in februari-maart vorig jaar kon je wat scenario’s schrijven, en het valt nu toch wel sterk op dat men nadrukkelijk voor het meest optimistische koos. Politici weten het natuurlijk: in de oudheid werd wel eens de drager van slecht nieuws vermoord.
Ten tweede: experts zijn bijna altijd experts van het verleden. Economen baseren zich op de crash van 1929. Virologen waren misleid door andere coronavirussen. Dat kan je hen niet kwalijk nemen. Maar plots zie je dat van diezelfde virologen, die zeer grote achteruitkijkspiegels hebben en een scherp geheugen, wordt verwacht dat ze zeggen waar de auto naartoe zal rijden. Dat is gemakkelijk als de weg rechtdoor loopt of lichtjes kromt; maar snel werd duidelijk dat het verleden ditmaal geen goede voorspeller zou zijn van de toekomst. En dan moeten academische virologen spreken in termen van ‘wij weten het ook niet’ ‘dit is terra incognita, ook voor ons’. Maar terwijl de camera’s draaien moeten ze enige sereniteit uitstralen en… paniek vermijden en dus doen ze maar alsof ze het wél weten. Zeker als artsen spreken merk je dat, stel je voor, je gaat bij een gespecialiseerd arts en die zegt gewoon: sorry hoor, maar ik weet het ook niet. Dat past echt niet in ons wereldbeeld. En dus krijg je toondove mensen in de televisie-studio’s die de nieuwe interpretatie van Mozart bespreken. Zwijgen doen ze niet. Dat kan niet, want als zij zwijgen worden ze vervangen door echte doven.
Ten derde. Beurzen reageerden sneller dan politici of medische experten. De eerste grote alarmkreten kwamen uit die hoek. Maar denk niet dat de beurs goed voorspelt. Want een beurskoers is een soort voorspelling van wat het aandeel waard zal zijn. En nu, een jaar later stellen we gewoon vast dat die voorspellingen verkeerd waren. De economie kreeg klappen (dat kon het kleinste kind voorspellen), maar de beurzen herstelden zich snel. Toch kunnen we onthouden dat de beurs minder toedekkend werkt over slecht nieuws dan politici of experts die graag op tv komen.