De idee dat het menselijk ras (grotendeels) zou uitsterven is voor de meesten onder ons geen leuke idee. Een aarde bevolkt door mieren, wormen en misschien wat vissen, sluiten we mentaal gewoonweg uit. Eén troost: als de mens verdwijnt, verdwijnen ook de ratten. Zij leven van onze afval.
We reageren heel emotioneel op het uitsterven van het menselijk ras. Dat kan niet, daar zullen we wel tijdig iets op vinden, dat zijn paniekerige doembeelden die in het verleden keer op keer verkeerd bleken. Zeg dat niet tegen wetenschappers. Zij lijken wel gefascineerd door de mogelijke, min of meer realistische, scenario’s waarin onze beschavingen verdwijnen. Ze hebben minimaal vijf grote zogenaamde ‘existentiële bedreigingen’ geïdentificeerd. Er zijn er uiteraard veel meer, maar ‘In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister’ (Johann Wolfgang von Goethe)
Scenario 1: de bom
Een wereldwijde atoomoorlog. Kim duwt per vergissing op een verkeerd knopje, Donald slaat terug, maakt daarbij één fout en de verkeerde bom komt terecht op de verkeerde plaats, en Vladimir laat zijn generaals op net iets te veel knoppen duwen. Een weinig realistisch scenario, maar heel goed te visualiseren, paddenstoelen hebben iets esthetisch, en enkele honderden miljoenen soortgenoten verdwijnen. In tegenstelling tot wat iedereen denkt, valt de ‘fall-out’ (let op de woordspeling!) nog best mee, miljarden mensen leven rustig verder maar worden geconfronteerd met de nucleaire winter. Bij een aarde die tot zeven graden (kan je dat geloven?) kouder is geworden, is het permanent op de meeste plaatsen koudegolf. Denk niet dat je veel zult skiën. Want de oorzaak van de afkoeling zijn massale hoeveelheden fijn stof, en dat laatste heeft geen al te beste reputatie voor onze longen, beste dieselrijders. Afkoeling? Hoor ik ‘afkoeling’? Het is net wat de voorstanders van geo-engineering op wereldschaal willen uittesten (zwavelpartikels in de stratosfeer) als zou blijken dat scenario vijf al te dicht bijkomt, omdat we toch blijven fossiele brandstof gebruiken en runds- of schapenvlees eten. Zo zie je maar, de oorzaken van de ene ramp zijn de oplossingen voor de andere. De menselijke creativiteit kent geen grenzen.
Scenario 2: allen ziek in bed
Een pandemie. Een nieuw virus (door de mens ontworpen, door E.T. achtergelaten na een flitsbezoek uit de ruimte, een fatale mutatie bij vogelgriep of varkenspest) verspreidt zich razendsnel en is zo dodelijk dat de mensheid wordt gedecimeerd. De Spaanse griep doodde meer mensen dan WOI, de paniek bij experts na SARS was reëel, antibiotica-resistentie is nu al gedocumenteerd, en… antibiotica helpen niet bij virussen. Helaas zijn een aantal paden naar die ramp waarschijnlijker aan het worden. Terroristen kunnen in een Frankenstein-laboratorium een nieuw virus kweken, er kan er eentje ontsnappen uit een staatslaboratorium van een geheime dienst, een professor kan slordig zijn (volgens sommige hardnekkig geruchten zijn professoren wel eens verstrooid). Modellen van de snelheid waarmee zo’n virus zich kan verspreiden voorspellen niet veel goeds. Als er enkele dagen verloopt tussen besmetting en zichtbaar worden van de symptomen, is het virus via Lufthansa, Singapore Airlines of Air China al in de hele wereld voor er iemand alarm kan slaan. De gehele mensheid uitroeien? Vrij onwaarschijnlijk, een (klein?) percentage mensen zal hoe dan ook immuun blijken en vooral, er zullen voldoende mensen wonen op plaatsen waar ze niet kunnen besmet worden (tenzij natuurlijk er een virus zou muteren dat ons lichaam bereikt via het internet…, en zelfs dan). In een onwaarschijnlijk rampscenario sterven enkele miljarden, maar dan blijven er nog wel enkele honderden, of minstens tientallen miljoenen over. Zij zullen nog over alle kennis en technologie beschikken om een maatschappij productief te maken, maar alle vormen van ‘geloof’ en ‘bijgeloof’ zullen waarschijnlijk andere vormen aannemen, vooral afhankelijk van het verhaal dat de overlevers tegen elkaar vertellen over de ‘ware’ oorzaak van de ramp. Was het hebzucht? Was het communisme? Was het ontsporing van de wetenschap? Was het menselijk hoogmoed? Een straf van God? Eén ding weten we bijna zeker: de kans dat de overlevers het probleempje zullen toeschrijven aan ‘domme pech’ of ‘toeval’ zal asymptotisch neigen naar nul.
Scenario 3: de robotten moorden ons uit.
Technologie-implosie. Er bestaan een eindeloze reeks variaties op een volkomen uit de hand lopende technologie; robotten worden zo slim en wij zo afhankelijk dat ze in het geheim (wij zijn te dom om het te merken uiteraard) een plan beramen en uitvoeren om ons uit te roeien of ons tot slaafjes te maken. Dat laatste is weinig waarschijnlijk, tenzij robotten zichzelf programmeren om grote lust te ervaren bij het onderdrukken van andere wezens, met andere woorden dat ze een deel van onze hersenen kopiëren, waarom zouden ze zo dom zijn? Er kunnen nano-partikels in onze bloedbanen rondslingeren die vanuit een centraal punt allen samen ‘ontploffen’, enzovoort. Omdat ‘artificiële intelligentie’ een ingebouwd leervermogen heeft, leren robotten en hun algoritmes dingen die we als mens niet meer kunnen (of willen) begrijpen. Maar waarom dat leervermogen zou leiden tot uitroeiing van de menselijke soort veronderstelt zovele en zulke bizarre tussenstappen dat dit scenario vooral boeiend is voor films. Veel waarschijnlijker is dat de mens zelf de robotten gebruikt bij een van de andere scenario’s, bijvoorbeeld om betere bommen te maken, om designer-virussen te maken die superbesmetbaar zijn, etc. ‘Technology as enabler’ weet u wel.
Scenario 4 :’The big one’
De aarde wordt getroffen door een mega- super-maxi- meteoriet. Boem, gedaan. Zo er overlevenden zijn, zullen ook zij blijven zoeken naar ‘verklaringen’. Ik gok op ‘een straf van God voor de internetcasino’s en niet op voortplanting gerichte seks’. Martin Rees, astrofysicus en dus expert terzake en een van de bekendste wetenschappers van het Verenigd Koninkrijk (Sir Martin! Baron Rees of Ludlow!!!), en bijzonder geboeid door de existentiële bedreigingen vindt dit meteoriet-scenario maar weinig realistisch, hij laat er zijn slaap niet voor. Oef.
Scenario 5: We vertrekken te laat naar planeet B
Opwarming der aarde. Van de verschillende scenario’s het enige waarvan we de waarschijnlijkheid én de impact al nauwkeurig berekend hebben. Vervelend kenmerk: hoe groter de waarschijnlijkheid, hoe groter de impact. Dat is onheilspellend voor iedereen die iets kent van risico-analyse: een positieve correlatie tussen kans op een ramp en de impact ervan, beiden netjes gecorreleerd met de tijd.
Reeds bij vijf graden post-industriële opwarming is het Verenigd Koninkrijk haast permanent overstroomd, en proberen de kleinkinderen van Nigel Farage terug lid te worden van de EU, omdat ze hopen zo naar de Zwitserse Alpen te mogen, maar ze verliezen uit het oog dat Zwitserland nog steeds geen lid is van de EU. Er is massale emigratie naar Sneznogorsk en Nizhnevartovsk, maar de miljoenensteden in Siberië leggen op die manier beslag op de weinige vruchtbare plaatsen die er nog zijn. Af en toe woedt een klein grensconflict. Maar legers hebben water nodig dat in de zomermaanden van honderden kilometer ver moeten worden aangevoerd. Drones vechten dan maar verder tegen elkaar. Woestijnen breiden aan een nooit gezien tempo uit. Noord-Brazilië is een woestijn geworden, grote delen van China worden opgeslorpt door de Gobi-woestijn en ook de Sahara is een slokop.
Bij zes graden post-industriële opwarming blijft er echt niet veel meer over van de aarde zoals we die nu kennen. Zowat overal ter wereld mislukken oogsten haast permanent, altijd hittegolf, zwavel in de oceanen, methaan in de lucht. De zeespiegel is tweehonderd meter (ja ja 200) gestegen. Ürümqi (Chinees: 烏魯木齊), de stad die het verst ligt van alle oceanen, wordt een bedevaartsoord, en de Chinezen beschermen ze met een muur tegen de Gobi-woestijn. Ze huren een achterkleindochter van Donald J. Trump (唐諾得 J. 川普) als adviseur. Daar ben je zeker beschermd tegen de orkanen. Die zijn zo hevig dat zelfs de bodem van de oceaan bereikt wordt – dat lijkt mij heel vreemd, zeker met die gestegen zeespiegel, maar ik rapporteer hier gewoon. Het onderscheid tussen orkanen, tyfoons en cyclonen verdwijnt, ze reizen eindeloos van zuid- naar noordpool en ontzien alleen sommige delen van het vasteland, dat uiteraard enorm gekrompen is. Op verschillende plaatsen bereikt het zeewater 42 graden. Gedaan met pootje baden. De aarde kent een aantal gordels. Een deel daarvan is haast permanent overstroomd, een andere gordel staat bijna permanent in brand (lijkt wat op de eindeloze bosbranden in Griekenland, Portugal en Californië), waarschijnlijk tot alles is opgebrand. Siberië kent overvloedige plantengroei, en bossen bieden wat schaduw aan de Zuidpool. Maar het grootste probleem lijkt zuurstof te zijn. De samenstelling van de lucht verandert en een levend wezen dat zuurstof nodig heeft, is geen lang leven beschoren.
Netflix zal wel blijven bestaan, wees gerust, en de National Geographic uitzendingen ‘decades for disaster’ zullen heel populair zijn. Men zal uitleggen hoe het ooit zo ver is kunnen komen, ondanks glasheldere waarschuwingen tientallen jaren op voorhand van zowat alle wetenschappers; het was geweten, zo herhaalt men uitzending na uitzending, in de meeste scenario’s bleven we immers onherroepelijk doorschieten na twee graden opwarming, en wordt de aarde niet twee maar vier, vijf, of zes graden warmer. Tegen die tijd moesten we al lang wegwezen. Maar helaas, het bleek moeilijker dan gedacht planeet B te vinden, en…hoe warmer het werd, hoe trager iedereen kon nadenken over ‘Interstellar’.