De documentaire over Alexander McQueen wordt voorgesteld op het filmfestival te Gent en zal weldra in de bioscoop zijn. Ik zag de film in juni al in Londen en heb er enkele maanden geleden in Trends een artikel aan gewijd. In 2015 was Londen in de ban van hun godenkind. De tickets voor de retrospectieve ‘Savage Beauty’ in het Victoria & Albert museum waren op enkele weken tijd uitverkocht, en het werd meteen de meest succesvolle tentoonstelling ooit voor V&A. Terecht. De tentoonstelling dompelde je onder in een totaalervaring die ook voor een niet-mode freak zoals ik overweldigend mooi was.
Ik heb een hekel aan het woord ‘visie’. Ik vermoed zelfs dat bedrijven geen visie kunnen hebben en dat dit voorrecht is weggelegd voor individuen. Individuen zoals Lee Alexander McQueen. De modeontwerper kon zijn visie scherp formuleren. “Je moet de regels kennen om ze te kunnen breken. Daarom ben ik hier, om de regels te breken, en toch de traditie te behouden.” Maar zijn grensverleggende aanpak sprak nog het meest uit de volgende quote: “ik heb heel lang geleerd hoe je kleren moet construeren. Dat is belangrijk als je ze wil deconstrueren.”
McQueen was een vroege schoolverlater en heeft het vak geleerd bij kleermakers op Savile Row. Je kent ze wel die straat waar je de peperdure Britse pakken kunt laten maken, en waar de Beatles op het dak van de opnamestudios hun laatste publiek optreden verzorgden. McQueens gehele oeuvre, hoe extravagant ook, vertrok telkens opnieuw vanuit zijn vakmanschap als kleermaker. Hij kende de regels. Hij wist hoe je een perfect zittend pak kunt maken. Hij respecteerde het professionalisme van de couturier. Maar dan doorbrak hij die regels, met ongewone stoffen, brutale snit, onverwachte deconstructies, provocerende attributen. Meestal adembenemend mooi, soms een zware vergissing.
De tentoonstelling was zo indrukwekkend overweldigend dat ‘de regels kennen om ze te kunnen doorbreken’, nog lang bij mij nazinderde. Zou dat ook gelden in andere sectoren? In ieder geval bij restaurants. Topchefs leren eerst gewoonweg het vak. Pas daarna beginnen ze te experimenteren. Maar zou iets analoogs geleden voor bijvoorbeeld het bankwezen? Een bank is geen koekjesfabriek. Een bank is geen staalbedrijf. De regels van het spel zijn er complexer dan de buitenspelregel in het voetbal. Er moet dus een Alexander McQueen onder de bankiers rechtstaan. Iemand die de regels zeer grondig kent, weet waar die regels monsterlijk gevaarlijk zijn, en die met respect voor de traditie van bankier als edel beroep, de dingen op zijn kop weet te zetten. Een bank dus een bank laten zijn, maar met andere regels.
Iedereen weet waar het schoentje nijpt. Er lopen maar weinig McQueens rond. Henry Ford en Steve Jobs waren zo’n figuren in het bedrijfsleven. En bij ons ongetwijfeld dokter Paul Janssen. Waarom zijn er zo weinig regelbrekers? Wie de regels te goed kent, geraakt er op verliefd en denkt dat zij de enige echte waarheid weerspiegelen. De regels worden heilig. Het zijn niet de Franse wijnbouwers die ervoor gezorgd hebben dat het aantal zeer lekkere én het aantal topwijnen exponentieel is toegenomen. De manier waarop de Fransen wijn verbouwden en vermarkten was gestold in heilige principes. Maar regels worden uiteraard pas echt gevaarlijk als ze vooral de groep bevoordelen die ze goed kent. Vraag beter niet aan advocaten om het recht te vereenvoudigen. Hoe complexer de regels, hoe meer hun broodwinning is gegarandeerd.
Echte scholing is eerst en vooral discipline. Eerst moet je moeizaam basisvaardigheden verwerven. Pas dan kan je gaan spelen met die vaardigheden. Pas dan kan echte genialiteit zich tonen. McQueen pleegde zelfmoord na zijn allermooiste collectie. Misschien had hij een vorm van perfectie bereikt. In vele sectoren van onze economie kunnen we al blij zijn als we de creativiteit van een H&M, C&A of Marks & Spencer hebben bereikt; maar andere sectoren hebben dringend een Alexander McQueen nodig.