De ontwikkelingen in de brexit-farce volgen elkaar nu in snel tempo op. Daarom grijp ik even terug naar een oud model. Zowat iedereen kent ‘groupthink’, weinigen weten dat dit model ontwikkeld is door twee topacademici (Irvin Janis en Leon Mann) en bijna niemand weet dat zij ‘groupthink’ beschouwden als een speciaal geval van hun algemeen model over het vermijden van moeilijke beslissingen (‘defensive avoidance’). ‘Groupthink’ komt uit de studie van politieke besluitvorming en legde perfect uit waarom een aantal opeenvolgende Amerikaanse presidenten toch zo dom beslisten, ondanks alle beschikbare informatie. Het model was al bij vele experts gekend enkele maanden voor de val van Richard Nixon, wiens casus een modelvoorbeeld was van wat de onderzoekers zo grondig hadden bestudeerd. Wat leren we van deze twee topexperts inzake politieke besluitvorming onder druk in het algemeen en over de brexit-farce in het bijzonder?
Janis & Mann waren geboeid door beslissingen die mensen moeten nemen onder de hoogste stress, inzonderheid bij rampen. De overheid voorspelt een aardbeving, blijf ik in mijn woning en neem ik het risico om te sterven, of vertrek ik en zal ik mijn huis dan leeggeplunderd terugvinden? Wat je ook beslist, het resultaat is angstaanjagend.
Bij de EU blijven? Dan breken we ons woord tegenover de kiezer. Weggaan zonder akkoord? Een economische ramp en er komt een harde grens tussen Noord en (‘Zuid’)-Ierland. Janis & Mann ’voorspelden’ wat mensen in een dergelijke situatie doen. Het eerste is eindeloos uitstellen, procrastineren is stilaan ook een Nederlands woord geworden. Het is met afstand niet te geloven hoe sterk de Britten het zaakje hebben uitgesteld, zelfs de enige echte keiharde, in een wet gebeitelde, deadline van 29 maart, hebben ze gevraagd uit te stellen. Drie jaar (zodra de campagne begon, nu al meer dan drie jaar geleden!) tijd hadden ze om Europaletten te kopen, plannen B te ontwerpen, ferrymaatschappijen te stimuleren, te beseffen dat de toeleveringsketens in de auto-industrie een probleem zouden vormen, om BTW-wetgeving voor te bereiden, douaniers op te leiden. Met NIETS zijn ze klaar. Altijd maar uitgesteld. Ze valideren het Janis & Mann model voor honderd procent.
Als dat niet lukt, zullen mensen trachten de hete aardappel door te schuiven. Vinden we iets of iemand in wiens schoenen we de schuld kunnen schuiven? De EU zag het gevaar en legde zijn uitgangspunten onwrikbaar vast. Iedereen wist wie binnen de EU waarvoor verantwoordelijk was. En het heeft gewerkt, zelfs de meest extreme pulp pro-brexitkranten zijn nu nog vrij gematigd in hun scheldpartijen aan het adres van de E.U. Dat lag wel anders voor het referendum. Daartegenover staat een eindeloos schouwspel in de Britse democratie, waar iedereen naar iedereen de hete aardappel doorschoof. Een partij (De Conservatieven), een fractie van die partij (The European Research Group onder leiding van Jacob Rees-Mogg en op de achtergrond clown Boris Johnson), een regering, waaruit iedereen eindeloos ontslag neemt, een premier die achter de schermen niet onderhandelt met de oppositiepartij Labour, die ook al niet goed weet wat het wil, een parlement, een voorzitter van dat parlement die een stokoud reglement boven haalt, de stem van het volk, een petitie op het internet ondertekend door stilaan zes miljoen mensen en een miljoen betogers in de Londense straten. Iedereen moeit er zich mee en je krijgt het zelden geziene schouwspel in een democratie dat een onbekwame premier dan maar in het publiek haar eigen parlementsleden beschuldigt van sabotage. Een parlementaire democratie, zo heet dat toch? Janis en Mann zouden zelfs voorspeld hebben dat men zou trachten de hete aardappel door te schuiven naar … de koningin. En dat is inderdaad gebeurd. In steeds meer scenario’s riepen wanhopige stemmen: Queen, save us! Elisabeth II, kom in godsnaam tussen.
De volgende fase in het model is het definitief vermijden van een zinvol actief zoekproces om een betere oplossing te vinden, behalve uitstellen natuurlijk. Men gaat het probleem ‘bolsteren’, men radicaliseert de alternatieven. Ofwel wordt het Verenigd Koninkrijk economisch meegesleurd in zijn grootste ramp aller tijden en scheuren zich delen af van het Verenigd Koninkrijk (bij ‘leave’) ofwel worden de democratie en het volk vertrappeld door woordbreuk (bij terugtrekken van artikel 50). De zoektocht naar een betere oplossing (volgens nuchtere experts inderdaad: een tweede referendum, maar er zijn nog wel andere ‘oplossingen’ denkbaar, zoals enkele Belgische ervaren politici inschakelen -:) wordt zo geblokkeerd en de etterbuil zal open spatten. Ofwel ontploft de ‘doomsday’ machine en tuimelt het Verenigd Koninkrijk uit de E.U, tegen de wil van het parlement in nota bene, ofwel trekt men artikel 50 terug, en komen er ongetwijfeld langdurige gewelddadige betogingen wegens woordbreuk.
Dit scenario stond grotendeels vast vanaf dag één van de campagne. Het enige wat alle partijen moesten doen was het volgende boek zoeken: Janis, I.L. & Mann, L. (1977). Decision making: A psychological analysis of conflict, choice, and commitment. New York: The Free Press.