Corona: terugblik op 2020 en vooruitblik op 2021

C

Eerst terugblikken

Wij zijn koud gepakt geworden. Ondanks alle waarschuwingen van krachtige stemmen. Peter Piot, Bill Gates en Hans Rosling. Krachtiger kon bijna niet. Maar we wilden niet luisteren. Wat wil je als filosofen ons vooral geruststelden in 2018 en 2019 (de wereld is echt niet naar de knoppen, we staan er beter voor dan je wel denkt). Politici die willen zeker de mensen niet ongerust maken. Dat hebben we het afgelopen jaar goed gemerkt; bij Donald Trump was het zes sigma boven het gemiddelde, bij Boris Johnson slechts drie sigma, maar ook anderen (inclusief de virologen) wilden toch lange tijd de bevolking geruststellen. Dat is begrijpelijk, want anders krijg je een cry wolf fenomeen. Als het dan ernstig is, gelooft niemand je. Maar de paternalistische houding (de mensen kunnen niet goed om slecht nieuws) van virologen én politici zal mij altijd bijblijven. Na een tijdje veranderden de virologen het geweer van schouder. Politici de eerste maanden niet. Alleen goed nieuws was belangrijk. De ene valse belofte na de andere. Nu even op de tanden bijten en weldra is het voorbij. Het gezicht van de virologen werd na enkele weken ernstig, de waarschuwingen dreigender. Maar dat was overduidelijk niet het geval in februari, zoals bleek uit het jaaroverzicht en … mijn krantenknipsels van die periode.

Zelfs wie ons jaren op voorhand waarschuwde, vertrok van een scenario dat de rijke landen door hun sterke medische infrastructuur aan het ergste zouden ontsnappen, je weet wel onze hygiëne, onze technologie, ons overheidsmanagement. In The Economist verscheen niet zo lang voor de brexit nog een artikel dat de Britten hun overheidsmanagement konden uitvoeren naar de gehele wereld.   In de praktijk zijn rijke gebieden helaas goed geconnecteerde gebieden en vielen de doden eerst in New York, Milaan, Parijs… Dus zelfs de doomprofeten waren verkeerd.

Uiteraard drong de realiteit niet tot ons door. Tot we beelden zagen van body bags, gestapelde lijkkisten, mensen die sterven in de gangen van topziekenhuizen. Ook het Westen leek machteloos. Tot er een vaccin zou komen. Weinigen durfden net daarover  echt optimistisch zijn. Iets dat gewoonlijk tussen de vijftien en twintig jaar duurde… nu op enkele maanden??? Het is gelukt. Volgens velen (vooral in de Verenigde Staten), dank zij het kapitalisme en ja operation Warp Speed van Donald Trump. Als je een leugen lang genoeg herhaalt, gelooft iedereen die wel. Het ene vaccin na het andere, heel vaak van opvallende hoge kwaliteit, in zovele landen ter wereld, kan nu in stelling worden gebracht. Kapitalisme? Trump?  Lees ‘De Verblinde Samenleving’ en leer hoe technologie altijd het snelste leerproces in stelling kan brengen. Dan krijg je een man op de maan. Maar tracht niet armoede uit te roeien, of een samenleving rechtvaardiger te maken. Daar heb je, ondanks fabelachtige technologie, nog meer voor nodig. Geld, macht en  en focus. Dat ontbrak bij Corona helemaal niet. Dat ontbrak voor kinderarmoede, dat was onmogelijk voor klimaatopwarming (de economie zou ineenstorten), maar een vaccin…

Nog zo’n verrassing. De wereldeconomie is helemaal niet elkaar gestort. Waar de overheid diep in zijn geldbuidel heeft getast, hebben de maatschappijen zich kunnen focussen op medische en psychologische drama’s. Waar er grove onrechtvaardigheden waren (zoals in de Verenigde Staten) zijn die uiteraard toegenomen, maar de titels die mij in de kranten het meest opvielen waren diegenen die ons meldden dat de economische impact overschat was. Dat komt waarschijnlijk (je moet bij Corona, history in the making, altijd in de voorzichtige wijs spreken) door de massale overheidssteun en door het oordeelkundig open houden van de economie. Het belangrijkste daarbij is de scholen open houden. Als je dat uitlegt als goed voor de jeugd, hoef je niet te zeggen: goed voor de werkende mama en papa. 

Iedereen werd epidemioloog en begon te becijferen wanneer de nachtmerrie zou stoppen. Bij ons ongeveer in mei, met een kleine kans (want we hadden ons lesje geleerd) op een tweede golf. 

Iedereen werd pseudo-wetenschapper en begon cijfers uit Zweden en Zwevegem te vergelijken met cijfers uit België en Brugge, niet gehinderd door enige modelvorming. Bijna elke voorspelling (ook de mijne) bleek verkeerd, maar langzamerhand bleken de waarschuwingen en voorspellingen van biostatistici en zij die hen raadplegen (virologen) het meest betrouwbaar. Hun gezag, behalve bij Trump, de republikeinen en sommige dwaze dictators, werd definitief gevestigd. 

Rutger Bregman kreeg haast overal gelijk: de mens is een gedwee iemand die meestal doet wat men van hem verwacht. Er waren zo weinig uitzonderingen dat ze de pers haalden met grote dwaze morele etiketten als ‘egoïst’. Want als je vandaag mag shoppen en morgen kan je niet meer, dan zal je je haasten om vandaag nog te gaan shoppen. Als je morgen geen pintje meer mag drinken op café, dan ga je toch vandaag nog als het nog mag?  Dan ben je niet dom, niet egoïstisch, maar economisch rationeel. Waarom bestaan die winkels, die cafés? De enige dommeriken zijn diegenen die zo’n zaken aankondigen waardoor massa-shopping kan ontstaan. More is different. Meer is anders. 

Zoals de theorie dat aangeeft, kon je goed voorspellen wie ‘stout’ zou zijn. Mensen met een sterke identiteit. Diepgelovigen, aanhangers van Trump, mensen met heel diepe familiebanden en al wie oordeelt dat hij of zij recht heeft op een citytrip, een barbecue onder vrienden of gewoon zich rot amuseren. Mijn identiteit vertelt mij of het dragen van een mondmasker dwaas is of sociaal, een liturgische viering bijwonen misdadig of de wil van de god, dat een party een vorm is van zelfontplooiing waar jonge mensen recht op hebben of een egoïstische braspartij. Nergens was dat zo duidelijk als in de Verenigde Staten, waar zelfs het dragen van een mondmasker kon voorspeld worden, niet op basis van geslacht of leeftijd, maar op basis van de simpele vraag: zal je voor Trump stemmen?

Verder heeft iedereen al wel ervaren wat hij het meest heeft gemist, dat een mens zich inderdaad aanpast (je moet wel) en er gewoon het beste van maakt. En zo leven we in rustige, knutselen, breien, lezen, netflixen, lockdown naast mensen die soms in dramatische omstandigheden moeten leven en werken, terwijl weer anderen uitzieken of sterven. 

Ik volg (als lid van een nog niet ter ziele gegaan subcomité van CELEVAL) wekelijks de Europese cijfers, in alle details. Opvallend was hoe goed Londen het deed in oktober. Ik vond een verklaring op het Internet: iedereen werkte braaf thuis, webdesigners en zo, en vooral, ze hadden hun lesje geleerd uit de eerste golf. Terwijl wij de schande van Europa werden, voor de tweede keer, bleek dat de Britten meer gedisciplineerd, socialer, slimmer waren. Londen is geen ruraal stadje. De verklaring lag zeker niet bij het kleine aantal inwoners. Vandaag zijn de cijfers er catastrofaal. Trekken de webdesigners nu massaal naar The City, lijden ze plots aan geheugenverlies, of zijn het egoïstische anarchisten geworden?  Pas op voor pseudo-sociologische verklaringen. De Zweden gedisciplineerd, zal wel, is dat de reden waarom ze zoveel meer slachtoffers tellen dan hun buren?  De Zweden, met hun vreselijke drinkgelagen op cruise schepen en hun porno-industrie in de jaren zestig. Gedisciplineerd, uiterst calvinistisch. Zelfs hun bisschop mocht het leugentje bevestigen in mijn krant. Overigens bij de start van hun ‘laisser faire’ las ik dat maatregelen opleggen in Zweden toch geen zin zou hebben, de Zweden zouden ze simpelweg niet opvolgen. Op basis van vrijheid, samen beslissen slim te zijn, dat doen ze ginder. Allen daarheen.  Merkwaardig volk, die Zweden. Over vijf jaar zal er wel een degelijke sociologische studie verschijnen die ons vertelt wat de volksaard te maken heeft met de coronacijfers. En dan de Italianen, de zomercijfers waren spectaculair goed, inderdaad, hetzelfde verhaal. Discipline en lesje geleerd. Arm Italië nu. En ons landje, de nummer één wekenlang in Europa, onze complexe staatsstructuur, ons anarchisme, zwakke leiders en nog vele andere pseudo-menswetenschappelijke verklaringen. Nu zijn we zowat de beste leerling in de klas. Leg maar uit. Vooral als virologen sociologen worden of economen, hou je hart vast. De incompetentie druipt ervan af. Ieder zijn vak. Het leiderschap van Frank Vandenbroucke dan maar. Neen, de tandem De Croo-Vandenbroucke natuurlijk. Zie je wel, een kwestie van leiderschap!  Om even kleur te bekennen. Natuurlijk niet, wat zij wél doen en de tandem Wilmès-De Block niet wilde, durfde of kon, was luisteren naar de biostatistici. De dames luisterden liever naar vertegenwoordigers van de Duitstalige gemeenschap, overigens zeer sympathieke mensen, met zelfs een tikkeltje Zweeds bloed in de aderen. En ondertussen maar gretig de artikels lezen over de superioriteit van vrouwelijk leiderschap. Denk aan Nieuw-Zeeland. Sociologie is net als epidemiologie een tak van wetenschap. Ceteris paribus, alle overige factoren constant. Niet zo eenvoudig in ‘real time’!  Al de rest is cafépraat, ook uit de mond van virologen, gezondheidseconomen. Ik luister naar de deskundigheid van die dames en heren, zeker van de biostatistici, als ze in hun vakgebied blijven. Maar ze gaan er oh graag buiten, net als ik. Supervoorzichtig zijn als je dat doet. 

En wat brengt 2021?

Speculeren is vrij. Ook voor mij. Op korte termijn wordt het uiteraard hangen of wurgen. Als het virus verder zijn gangen kan gaan en vertrekt vanaf een hoog niveau (in België een vrij hoog niveau, we doen het goed!) dan is het hangen én wurgen. 

Wat gebeurt er vanaf laten we zeggen midden maart? Drie gunstige tendensen. Langere dagen met meer zon, enkele procenten meer groepsimmuniteit, en vooral minsten twee soorten vaccins, waarschijnlijk in de loop van het jaar zelfs vier of vijf.  Dit kan niet meer fout gaan. Braaf zijn wordt dan niet langer een collectieve verantwoordelijkheid, maar een individuele. Je draagt gewoon zelf de gevolgen. Dit verhaal wordt nu door zowat alle media verspreid en ik geloof het graag. Optimism is a moral duty. Er is licht aan het eind van de tunnel. Maar is dat verhaal net niet een tikkeltje te positief? Neen hoor, overheid en de media blijven plaatjes schieten van de eerste inentingen, het komt goed. 

Ik las net The Economist, een tijdschrift dat geen enkele nationale regering naar de mond schrijft en heel graag dicht bij de bewezen feiten blijft. Zij stellen dat hoe het virus ontwikkelt, volkomen in de lijn van de biologische evolutie ligt. Virussen worden besmettelijker en op termijn wint de minder dodelijke variant. Het eerste is ondertussen gebeurd, het tweede nog niet. Eerst dus meer besmettelijk. De tegenstander is sterker geworden. De Engelse en Zuid-Afrikaanse varianten zullen zich razendsnel verspreiden. En zo schrijft dit niet op sensatie beruste tijdschrift: sorry, de tunnel is terug wat langer geworden, de weg wat gladder, er is nauwelijks licht te zien aan het eind.  Ik moet al maandenlang denken aan die mooie Franse uitdrukking: nous ne sommes pas sortis de l’auberge. Het leuke is natuurlijk dat we nu moeten zeggen: we zijn de herberg niet eens opnieuw binnengeraakt. 

Wat kan je dus voorspellen? Het zal echt eerst nog wat erger worden. Maar de vaccinatiestrategieën kunnen veranderen. Dat is echt de brug bouwen terwijl je erover wandelt. Maandenlang leggen de knapste koppen ons uit hoe ze het zullen aanpakken. En nu zal men op 1-2-3 van aanpak veranderen. Je hebt twee inentingen nodig, maar eigenlijk volstaat voor enkele maanden ook één inenting. Bouw maar eens campagnes op om het vertrouwen in de virologen te verhogen. Mochten de cafés open zijn, dan kon men daar nu eindeloos mee lachen. Voor alle duidelijkheid. Mijn vertrouwen is niet aangetast. Laat je vaccineren. Weet alleen dat een vaccin een knap stukje technologie is, en dat je daar altijd ‘in real time’ mee experimenteert. Alleen de ‘down side risk’ moet je goed bewaken. En dat doen de dames en heren, wees maar gerust, vandaar dat ze soms wat vertraging oplopen bijvoorbeeld, een teken dat ze heel goed bezig zijn!  Wees maar zeker dat alle autofabrikanten dagelijks ‘experimenteren’ met je auto-remmen. Ook met de software die ze aanstuurt. Heb je al één minuut getwijfeld om in je auto te stappen? Zelfs een Boeing 737 MAX kan je objectief gesproken nu wel vol vertrouwen instappen, subjectief is iets anders natuurlijk. 

We gaan dus helse maanden tegemoet, de tunnel is wat langer dan gedacht begin december. Ik ben geen politicus of reisagent. Ik moet geen half optimistische kreten slaken. Ik moet niet eens zeggen dat het jouw verantwoordelijkheid is (dat is het dus niet, wij doen immers wat ons wordt opgedragen, als die opdracht helder en zinvol is, desnoods zweten we met ons allen nog drie maanden extra), en ik denk dat in de tweestrijd tussen een meer besmettelijk virus en verschillende krachtige vaccins, de vaccins zullen winnen. Durf ik een keerpunt voorspellen? Ja, ik kan er hoogstens een paar maanden naast zijn. Ik gok op een vrij normale zomer, maar wel eentje met streng gecontroleerde massa-evenementen. Hoe? Dat zullen we leren de volgende maanden. Zwakke schakel? Reizen?  Dit zal en moet onder controle gehouden worden. Hoe we dit doen in een democratisch open grenzen Europa?  Dat zullen we (moeten) leren de volgende maanden.

Het najaar wordt kritisch, heel kritisch. Maar dan zullen we voldoende ervaring hebben opgebouwd met grootschalige vaccinaties met naar mijn inschatten een viertal vaccins in België.  Dat MOET kunnen, als we naar onze verkozen leiders willen luisteren, en zij naar de echte experts (ja ja de biostatistici, en via hen de virologen en epidemiologen).

Wat worden conflictueuze maanden? Maanden waar verschillende landen erg verschillend beleid gaan voeren, april-juni. Waar men zal smeken, dreigen, betogen, chanteren, beloven… om ook ‘onze’ sector alle faciliteiten te geven. Wij kunnen dat veilig doen, met mondmaskers en zo, aha. En vooral handen wassen. 

2020 was een kutjaar. Dat heb ik het meest gehoord. Als 2021 een half kutjaar wordt, zal ik dus blij zijn.  Grote Coronabevrijdingsfeesten in september. Vergeet dat maar. Respectvolle vrijheid, iets zoals jonge tieners van hun ouders naar party’s mogen. Wel om middernacht thuis zijn. Maar dan begint het plezier pas. Dat weten mama en papa, ze zijn ook jong geweest. Maar wacht nog enkele jaren…  Zullen we kunnen wachten tot september 2022 voor alle remmen los?

Wat in 2022?

Ik volg Nicholas Christakis, de man die de nieuwe roaring twenties voorspelt, arts maar vooral socioloog en voor voorspellingen verlos ons van onderhandelaars en psychologen. Luister naar mensen die echt weten dat ‘meer’ anders is. 

Hij voorspelt dat we ‘wraak’ zullen nemen. Revenge-shopping, revenge kissing, revenge travelling, revenge zuipen in groep, revenge laat opblijven en door de straten dwalen en heel veel op café gaan, terrasjes, restaurantjes, toneel, coiffeurs. Wie het in de reissector overleefd heeft, zal zijn klanten en zijn prijs kunnen kiezen. Tot natuurlijk de muziek rond de stoelendans stopt. Over drie jaar? Over vijfig? Over honderd? 

Uiteraard zullen we weer eens op een keerpunt staan. Want deze crisis is een peulschil in vergelijking met de klimaatcrisis. Hebben we ons lesje geleerd? Gedeeltelijk wel. Revenge-travelling zal niet te stoppen zijn. Dus moeten diegenen die ons willen begeleiden, weg van de volgende catastrofe, ons helpen. Niet door oproepen tot verantwoordelijkheidszin (zet de thermostaat een graad lager, reis niet naar Barcelona of Praag), niet door toegepaste psychologie, maar door keiharde economische en nudging maatregelen. Voor elk vliegtuigticket een instapprijs ‘een leerontwerpprijs’ van 50 euro. Je mag naar Barcelona, maar omdat we samen zo moeizaam leren (mijn auto is mijn vrijheid) betaal je even mee aan ons collectief onderwijs. Mogen straatarmen dan niet genieten van  een weekendje Barcelona of Venetië? Neen, dat is juist de bedoeling, die dames en heren kunnen hun geld beter aan een veilige fietshelm besteden, waar we misschien de BTW op verlagen, net als we gezonde voeding fiscaal vriendelijk kunnen behandelen. Vrijheid, ja! Maar via het prijsmechanisme.  Uiteraard komt er op elk vliegtuigticket nog eens 3% klimaatbelasting bij, etc etc. Denk vooral niet dat de luchtvaartindustrie zal bezwijken. De vrije markteconomie redt het, ook in de luchtvaart. Maar de overheid moet stoppen met die te subsidiëren, dat is toch wat de kapitalisten vragen, laat ons vrij. Ze mogen van mij zo vrij zijn als iets, maar de gemeenschap heft wel enkele leertaxen, dat is hun plicht. 

Bedreigde steden moeten zware toeristische belastingen heffen, of ze krijgen geen nationale, laat staan Europese subsidies meer. Of je dat soort maatregelen nu maskeert met ‘kwaliteitstoerisme’ of niet, de tijden zullen rijp zijn om de vrijheid bij te sturen van mensen voor binge parties vanuit Manchester in Praag, Genua of Amsterdam Maar dat is slecht voor de economie!!! Vergeet dat verhaaltje.  We zullen zoveel investeringen nodig hebben in voor wat we ondertussen geleerd hebben dat broodnodig is, dat het ons vooral zal ontbreken aan geschoolde arbeidskrachten en opleidingen organiseren zal op zijn beurt weer torenhoge tewerkstelling van hooggeschoolden meebrengen. En de laaggeschoolden dan? Iedereen kan leren, tot op hoge leeftijd.  Stokoudjes hebben leren zoomen, wees maar zeker. Waarom zou een 35-jarige klerk niet kunnen leren in dialoog gaan met artificiële intelligentie?  Dat is niets anders dan gamen en zijn of haar elf jarige zoon of dochter leert dat al spelend…

U merkt het, ik ben economisch zeer optimist, zelfs in ons vermogen om bij te sturen met het oog op de klimaatcrisis. Ben ik dat evenzeer op politiek vlak. Na tientallen miljoenen stemmen voor Trump en zijn dwaze volgers? Neen dus. Onze democratie zal onwaarschijnlijke grote inspanningen nodig hebben, we zullen onwaarschijnlijk sterk het hoofd koel moeten houden en de populisten vriendelijk bedanken. Zullen we daarin lukken?  Zullen we dat geleerd hebben uit deze lamlendige periode? Ik vrees van niet. Laten we daar in 2021 heel veel werk van maken en niet alleen onze knuffelachterstand inhalen.

Geef een reactie

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Rubrieken